Μήπως έχεις καεί στη δουλειά;
Αν αισθάνεσαι κουρασμένος και αποστραγγισμένος είναι πολύ πιθανό να υποφέρεις από επαγγελματική εξουθένωση. Υπάρχουν τρόποι για να το ξεπεράσεις.
Tο σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι ένα φαινόμενο το οποίο εντοπίστηκε πιο έντονα στις αρχές της δεκαετίας 1990, τότε που η εργασία σημείωνε δραματικές αλλαγές. Το αποτέλεσμα των αλλαγών αυτών καθρεπτίστηκε κυρίως στην ικανοποίηση που προσφέρει το επάγγελμα στον εργαζόμενο, η οποία φάνηκε να σημειώνει σημαντική μείωση.
Η κρίση ήρθε κι έδεσε αλλάζοντας οριστικά και αμετάκλητα τα δεδομένα, μια και η σημαντική μείωση των θέσεων εργασίας και οι συνεχείς περικοπές ώθησαν όλο και περισσότερους Έλληνες εργαζομένους στο σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης. Ακόμα κι όποιοι από εμάς καταφέρνουν να έχουν μια εργασία, πληρώνονται με σημαντικές μειώσεις, καθυστερήσεις, ή βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε δουλειές που τους χρωστάνε μισθούς μηνών. Και αυτό όπως φαίνεται έχει σημαντικές επιπτώσεις και στην υγεία μας πυροδοτώντας συναισθηματικές και αγχώδεις διαταραχές.
Η υπερφόρτωση, όταν δηλαδή κάνουμε πολλά πράγματα ταυτόχρονα, οι πολλές ώρες απαιτητικής εργασίας, η σύγκρουση ρόλων στην εργασία και η ασάφεια των ρόλων είναι μόνο ορισμένες από τις συνθήκες που μας οδηγούν με αργά αλλά σίγουρα βήματα προς ένα αίσθημα ότι το έχουμε κάψει και ότι το έχουμε τερματίσει.
Οι ενδείξεις συνήθως εμφανίζονται σταδιακά και ωθούν το άτομο να κάνει εκπτώσεις στην ποιότητα της ζωής του. Όταν πια κορυφώνονται, το άτομο δυσλειτουργεί.
Μια κουβέντα με την ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια κ. Βασιλική Μαργέτη, μας αποσαφηνίζει τα αίτια και τα σημάδια της συναισθηματικής αποστράγγισης που προκαλεί η επαγγελματική εξουθένωση.
— Το σύνδρομο burnout είναι αυτό που στα ελληνικά αποκαλούμε υπερκόπωση; Τι ακριβώς είναι και τι το προκαλεί; Το εργασιακό burnout είναι μια ιδιαίτερα επιβαρυντική κατάσταση που βιώνει το άτομο με μια αρκετά σύνθετη αίτιο-παθογένεια. Αυτή η επαγγελματική εξουθένωση μπορεί να περιγραφεί ως μια κατάσταση σωματικής, ψυχικής και συναισθηματικής αποδιοργάνωσης. Είναι, ουσιαστικά, η αντίδραση στο συσσωρευμένο εργασιακό στρες και το αποτέλεσμα των διαστρεβλωμένων ή εσφαλμένων πεποιθήσεων του ατόμου για την εικόνα του στον ρόλο του «εργαζόμενου».
— Είναι πάντα αποτέλεσμα εξαντλητικής εργασίας; Όχι, δεν αφορά μόνον στην σωματική εξάντληση από ένα απαιτητικό επάγγελμα ή στις ευθύνες που αναλαμβάνει ο εργαζόμενος. Στην εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης διακρίνονται τα αίτια που έχουν σχέση με τις συνθήκες εργασίας και τους προσωπικούς παράγοντες όπως το lifestyle και η προσωπικότητα του ατόμου. Επιβαρυντικές συνθήκες εργασίας για την περίπτωση του επαγγελματικού burnout είναι η έλλειψη επαγγελματικής αναγνώρισης ή ικανοποιητικής αμοιβής, ο ασαφής ρόλος του ατόμου και η απουσία περιγραφής των συγκεκριμένων καθηκόντων του, οι υπερβολικές απαιτήσεις (είτε από συναδέλφους είτε προϊσταμένους και εργοδότες), η μονοτονία ή ανία του εκάστοτε αντικειμένου, η απουσία στόχων, το χαοτικό και ανοργάνωτο εργασιακό περιβάλλον, η ανασφάλιστη εργασία όπως και το κλίμα εκφοβισμού το οποίο μπορεί να παρατηρηθεί όχι μόνον στη σχέση μεταξύ εργοδότη και εργαζόμενου αλλά και στη σχέση μεταξύ συναδέλφων. Εξίσου σημαντικοί είναι και οι προσωπικοί παράγοντες όπως η υπερβολική ευσυνειδησία και αφοσίωση του ατόμου, οι υψηλές προσωπικές προσδοκίες του, η απαίτησή του να τα καταφέρνει όλα μόνος του με αποτέλεσμα να γίνεται συγκεντρωτικός, η έλλειψη ύπνου και ξεκούρασης, η σχέση εξάρτησης από την εργασία, η ανάληψη περισσότερων ευθυνών από αυτό που αντέχει, η τελειομανία του ή στον αντίποδα, η υπερβολική αυστηρότητα του εαυτού του, η τάση να αυτό-κατηγορείται, η ψευδαίσθηση ότι ευθύνεται για όλα τα αρνητικά που θα προκύψουν, η πεσιμιστική εικόνα του εαυτού και του κόσμου.
— Μπορούμε να πούμε ότι είναι σημείο των καιρών, πρόκειται δηλαδή για κάποιου είδους «ψυχο-επιδημία»; Η εκτίμηση μου είναι πως με την λέξη «επιδημία» δημιουργείται μια γενικότερα εσφαλμένη εικόνα για όλο αυτό που περιγράφεται μέχρις ώρας. Είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό να γνωρίζει ο άνθρωπος πως δεν είναι έρμαιο καμιάς συνθήκης και ότι μπορεί να έχει τον έλεγχο της ζωής του όπως επίσης, ότι δεν κινδυνεύει από κάποια καταστροφική «μάστιγα» η οποία τον καθιστά σωματικά ή ψυχικά ανάπηρο. Αν νιώθει πως χρειάζεται περισσότερα εργαλεία ώστε να ενισχύσει την αντοχή του και να προστατεύσει την ακεραιότητά του, προσωπική και επαγγελματική, τότε καλό είναι να ξεκινήσει την προσωπική του ενδυνάμωση.
— Υπάρχουν διαφορές μεταξύ του στρες και του burnout; Φυσικά υπάρχουν. Αρχικά, το «στρες» είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από υπέρ-απασχόληση με ένα ή περισσότερα αντικείμενα προκαλώντας στο άτομο ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση και ένταση. Προκαλεί υπερένταση και υπερβολική ενεργητικότητα δίνοντας στο άτομο την αίσθηση ότι βρίσκεται σε κατάσταση συναγερμού. Οδηγεί στην απώλεια ενέργειας και συχνά, στην εμφάνιση αγχωδών διαταραχών ενώ η βασική αρνητική του επίδραση στον άνθρωπο είναι βιολογική. Το στρες αυξάνει τις πιθανότητες για βιολογικές δυσλειτουργίες και σωματικές ασθένειες και σχετίζεται σημαντικά με την αύξηση της θνησιμότητας.
Από την άλλη πλευρά, η κατάσταση του «burnout» χαρακτηρίζεται από την ανάγκη αποδέσμευσης του ατόμου από αυτό το οποίο έχει αναλάβει. Επηρεάζει αρνητικά τα συναισθήματά του με αποτέλεσμα να τα αποδυναμώνει, κάτι που τον κάνει να νιώθει αβοήθητος και απελπισμένος. Το burnout oδηγεί στην απώλεια των κινήτρων, των ιδανικών και της ελπίδας του με αποτέλεσμα να αποσύρεται και να κινδυνεύει από κατάθλιψη. H πρωταρχική αρνητική επίδρασή του στον άνθρωπο είναι συναισθηματική και νιώθει ότι η ζωή του δεν έχει αξία.
Με άλλα λόγια, το υπερβολικό στρες θα μπορούσε να αποτυπωθεί με μια φιγούρα ενός ατόμου που «πνίγεται» στις υποχρεώσεις ενώ, το burnout με την εικόνα ενός ατόμου που παρουσιάζεται «αποστραγγισμένος».
— Ποιες είναι οι ενδείξεις που μας χτυπάνε το καμπανάκι; Οι ενδείξεις συνήθως εμφανίζονται σταδιακά και ωθούν το άτομο να κάνει εκπτώσεις στην ποιότητα της ζωής του. Όταν πια κορυφώνονται, το άτομο δυσλειτουργεί. Τα συμπτώματα είναι βιολογικά όπως εξάντληση, συχνοί πονοκέφαλοι, μυϊκοί πόνοι, διαταραχές στη διατροφή και τον ύπνο ψυχο-συναισθηματικά όπως αίσθημα αποτυχίας, απογοήτευσης και θυμού, έντονο άγχος, αρνητισμός και αδιαφορία, σύγχυση και συναισθηματική αναστάτωση, απαισιοδοξία συμπεριφοράς όπως απόσυρση/απομάκρυνση από τις ευθύνες, απομόνωση από τους άλλους, τάση για ματαίωση και έντονη αναβλητικότητα, χρήση ουσιών ή αλκοόλ, ευερεθιστικότητα και επιθετική συμπεριφορά, άρνηση για δουλειά.
— Πως μπορούμε να διαχειριζόμαστε και να περιορίζουμε τις εστίες άγχους στον εργασιακό μας χώρο; Χρειάζεται να κινηθούμε σε τρεις άξονες:
• Να αξιοποιήσουμε θετικά την σχέση μας με τους άλλους Το φυσικό αντίδοτο στο άγχος είναι η κοινωνική επαφή. Χρειάζεται να επενδύσουμε στους κοντινούς μας ανθρώπους. Να βελτιώσουμε την κοινωνικότητά μας με τους συναδέλφους μας. Να περιορίσουμε αισθητά την επαφή μας με αρνητικούς ή απαισιόδοξους ανθρώπους. Να συνδεθούμε κοινωνικά με μια ομάδα ατόμων, όπως μια ομάδα εθελοντισμού, ώστε να έχουμε την ευκαιρία να δραστηριοποιηθούμε σε κάτι που είναι σημαντικό για εμάς, όπως η δύναμη της προσφοράς.
• Να επαναπροσδιορίσουμε τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας μέσα στον εργασιακό χώρο Να βρούμε κάποια αξία στο καθημερινό αντικείμενο εργασίας μας. Να εξασφαλίσουμε μια ισορροπία στη ζωή μας φροντίζοντας να διατηρούμε θετικές στιγμές και σχέσεις με φίλους και σημαντικούς άλλους κυρίως αν η σχέση με την εργασία μας είναι επιβαρυντική για εμάς. Να γίνουμε περισσότερο ενεργητικοί και αποφασιστικοί προσεγγίζοντας φιλικά συναδέλφους. Να διεκδικήσουμε κάποιες ημέρες άδειας αν νιώθουμε ότι χρειαζόμαστε ψυχική και σωματική επαναφόρτιση.
• Να επαναξιολογήσουμε τις προτεραιότητές μας Να βάλουμε όρια και να χρησιμοποιούμε τη λέξη «όχι» όπου και όταν χρειάζεται. Να επιλέγουμε να κάνουμε τακτικά διαλείμματα μέσα στη μέρα από την τεχνολογία. Να καλλιεργήσουμε την δημιουργική πλευρά του εαυτού μας βρίσκοντας κάτι νέο, αστείο ή ενδιαφέρον. Να ξεκουραζόμαστε και να κοιμόμαστε ικανοποιητικά. Να γυμναζόμαστε καθημερινά, ή έστω αρκετά συχνά στην εβδομάδα. Να φροντίζουμε τη διάθεση και την ενέργειά μας με μια ισορροπημένη διατροφή.
— Τι μπορούμε να κάνουμε στην περίπτωση που όλα δείχνουν ότι έχουμε πέσει θύματα του burnout; Θα ήταν καλό να γίνετε συγκεκριμένοι και να εντοπίσετε με ακρίβεια ποια είναι τα προβλήματα που σας ταλαιπωρούν. Ρωτήσετε να μάθετε ποια είναι τα καθήκοντά σας και να εξασφαλίσετε έτσι μια ξεκάθαρη εικόνα των υποχρεώσεών σας. Επιδιώξετε να «ανανεώσετε» την σχέση σας με την εργασία σας με το να αναλάβετε κάτι διαφορετικό από αυτό που κάνατε μέχρι τώρα. Ζητήστε, για παράδειγμα, να ξεκινήσετε (παράλληλα με τα καθιερωμένα σας καθήκοντα) κάτι καινούργιο ή να αλλάξετε τη διακόσμηση του γραφείου σας. Μην υπερεκτιμάτε τις δυνάμεις σας. Προσπαθήστε να έχετε υλοποιήσιμους στόχους και ρεαλιστική προσέγγιση των πραγμάτων. Αναζητάτε τη συνεργασία των άλλων και να αποφεύγετε την «μοναχική περιπλάνηση» στην καθημερινότητά σας. Στην περίπτωση που τα συμπτώματα επιμένουν, μη διστάσετε να σκεφτείτε την προοπτική να κάνετε ένα διάλειμμα. Ζητήστε άδεια και αξιοποιήστε την όπως θέλετε. Εκμεταλλευτείτε το χρόνο μακριά από την εργασία σας για να ανακάμψετε και να εξετάσετε τις εναλλακτικές σας λύσεις.
Info: Η Βασιλική Μαργέτη είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, Msc. εξειδικευμένη στη θεραπεία των διαταραχών άγχους.
Πηγή: www.lifo.gr