«Σκιαθίτικο Σπίτι»: Οι δίδυμες κληρονόμοι αποκαλύπτουν τις άγνωστες ιστορίες του
Αυθεντικές σκιαθίτικες φορεσιές, πίνακες και φωτογραφίες, σερβίτσια, μεταξωτά και υφαντά, η ξύλινη κασέλα της νύφης, ο αργαλειός, το σιδερένιο κρεβάτι με τα αυθεντικά κεντήματα και στρωσίδια, αλληλογραφίες και σημειώσεις, χειρόγραφα έγγραφα που χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα. Ένα συνονθύλευμα κειμηλίων, βιωμάτων και ζωών τεσσάρων γενεών συνθέτουν το εσωτερικό ενός από τα παλαιότερα αρχοντικά του πανέμορφου νησιού των Σποράδων.
Η Μαρένα και η Φωτεινή Μάνεση, εκπροσωπούν την πέμπτη γενιά που κληρονομεί το πετρόχτιστο αυτό παραδοσιακό διώροφο του 1904, το «Σκιαθίτικο Σπίτι», το οποίο έρχονται για να επισκεφθούν άνθρωποι από κάθε γωνιά του κόσμου. Μαζί, μιλούν στο lifesharing.gr, ξεδιπλώνοντας όλες τις άγνωστες και συγκινητικές ιστορίες που συνδέονται με την ύπαρξη ενός σπιτιού, που για εκείνες συμβολίζει ένα «δοχείο ζωής» και το οποίο θεωρούν ευθύνη τους να παραδώσουν ακέραιο στην επόμενη γενιά.
Συνέντευξη στη Βίκυ Καλοφωτιά
Μαζί με τη δίδυμη αδερφή σας μετατρέψατε το «Σκιαθίτικο Σπίτι» σε μουσείο. Τι είναι αυτό που το κάνει να ξεχωρίζει και έλκει επισκέπτες από όλο τον κόσμο;
«Το “Σκιαθίτικο Σπίτι” είναι μία ιδιωτική πρωτοβουλία με σκοπό τη διατήρηση και την ανάδειξη του παραδοσιακού τρόπου ζωής του περασμένου αιώνα στη Σκιάθο. Η οικία έχει ως έκθεμα τον ίδιο της τον εαυτό, συνοδευόμενη από τα κειμήλια τεσσάρων γενεών. Αυτό που την κάνει να ξεχωρίζει και έλκει επισκέπτες από όλο τον κόσμο, είναι ότι εμείς, οι ίδιοι οι απόγονοι, διηγούμαστε την ιστορία των προγόνων μας μέσα στο σπίτι – αρχοντικό, στο οποίο έζησαν πέντε γενεές της οικογένειάς μας.
»Πρόκειται για ένα βίωμα που έγινε εγχείρημα. Από τότε που θυμόμαστε τον εαυτό μας ζούμε ανάμεσα σε μνήμες και ιστορίες προγόνων. Στη διατήρηση και διάσωση της μνήμης, φυσικά, συνέβαλλε το γεγονός ότι μεγαλώσαμε στο αρχοντικό της οικογένειας, στο οποίο έζησαν οι πρόγονοί μας, και το οποίο κληροδοτούνταν από γενιά σε γενιά μαζί με τα αντικείμενα που το πλαισίωναν. Κάθε γενιά διατηρούσε τα αντικείμενα της προηγούμενης ως ένδειξη σεβασμού. Σήμερα, αυτό το συνονθύλευμα από μνήμες, ιστορίες και κειμήλια τεσσάρων γενεών αποτελεί βίωμα και κομμάτι της ταυτότητάς μας.
»Έτσι, πριν από τέσσερα χρόνια πήραμε την απόφαση να “ανοίξουμε” το σπίτι μας στο κοινό, δημιουργώντας ένα open house (μουσείο) στη Χώρα της Σκιάθου. Τα επιστημονικά πεδία των σπουδών μας αποτέλεσαν σημαντικό εργαλείο για την οργάνωση του αρχείου και των κειμηλίων μας, καθώς στόχος ήταν ο συνδυασμός της επιστημονικής τεκμηρίωσης με τις ρίζες και το βίωμά μας. Όντας αρχιτέκτονας (η Μαρένα) και νηπιαγωγός (η Φωτεινή), η καθεμία από εμάς εμπλουτίζει με τις γνώσεις της την αφήγηση της ιστορίας της οικογένειάς μας, και κατ’ επέκταση του νησιού της Σκιάθου».
Εκπροσωπείτε την πέμπτη γενιά που κληρονομεί την οικία. Τι σημαίνει αυτό για εσάς;
«Η οικία είναι ένα “δοχείο ζωής”, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Αρχιτέκτονας, Άρης Κωνσταντινίδης. Εκεί γεννιέσαι, μεγαλώνεις, γερνάς. Εκεί ζεις, εξελίσσεσαι και πεθαίνεις! Για εμάς η οικία μας είναι ένα “δοχείο ζωών”, στο οποίο έζησαν, μεγάλωσαν και γέρασαν τέσσερις γενεές πριν από εμάς. Καθεμία από τις γενιές “γέμιζε” το “δοχείο” – οικία με μνήμες, ιστορίες και κειμήλια.
»Σήμερα, βρίσκουμε τον εαυτό μας ευλογημένο, καθώς έχουμε στα χέρια μας ένα “δοχείο” γεμάτο αφθονία ζωών, στο οποίο έρχεται να προστεθεί και η δική μας. Ευθύνη μας είναι να παραδώσουμε αυτό το “δοχείο” στην επόμενη γενιά ακέραιο».
Κάθε γωνιά παραπέμπει στον τρόπο ζωής του περασμένου αιώνα στο νησί. Υπάρχει κάποια άγνωστη ιστορία που συνδέεται με την οικογένεια που έμενε σε αυτό εκείνη την εποχή;
»Στις 23 Αυγούστου 1944, τα γερμανικά στρατεύματα πυρπολούν το νησί της Σκιάθου, ως αντίποινα για την απαγωγή του Γερμανού διοικητή του Βορείου Αιγαίου, Γιόζεφ Άντλερ, από αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. Αρχίζουν να βομβαρδίζουν από τα πλοία το χωριό. Ορμούν στις γειτονιές και ρίχνουν στα σπίτια εμπρηστική σκόνη, σαν θειάφι, πυρπολώντας τη Σκιάθο. Τα σπίτια που κάηκαν ή έπαθαν φθορές από τους βομβαρδισμούς ανέρχονταν στα 359.
»Στις 23 Αυγούστου 1944, οι Γερμανοί εισέβαλαν και στην δική μας οικία. Έσπασαν την πόρτα και μπήκαν στο εσωτερικό με σκοπό να την λεηλατήσουν. Εισβάλοντας, όμως, αντίκρισαν τη λιθογραφία του βασιλικού ζεύγους – του δεύτερου βασιλιά της Ελλάδας, Γεώργιου Α’, με τη σύζυγό του, Όλγα- πάνω από το τζάκι της σάλας. Εκείνη τη στιγμή, απέδωσαν τιμητικό χαιρετισμό μπροστά από τη λιθογραφία και έφυγαν χωρίς να προκαλέσουν την παραμικρή ζημιά, σεβόμενοι τη μνήμη του βασιλιά Γεωργίου Α’, λόγω της γερμανικής καταγωγής του από την πλευρά της μητέρας του.
»Στο εξής, η λιθογραφία του βασιλικού ζεύγους, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα οικογενειακά κειμήλια καθώς σε εκείνη οφείλεται η σωτηρία της οικίας.
»Επίσης, η οικία μας, που αποτελούσε ένα από τα αρχοντικά του οικισμού, επιτάχθηκε από τους Γερμανούς, οι οποίοι φεύγοντας ξέχασαν την φωτογραφική τους μηχανή, Ikonta1933. Σήμερα, τόσο η λιθογραφία, όσο και η γερμανική κάμερα δεσπόζουν ανάμεσα στα υπόλοιπα οικογενειακά κειμήλια, θυμίζοντάς μας μία από τις πιο αιματηρές και καταστροφικές περιόδους της σύγχρονης ιστορίας, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο».
Ποια είναι τα πιο πολύτιμα εκθέματα που στολίζουν το εσωτερικό του;
«Εκτός από τη λιθογραφία του βασιλικού ζεύγους και την γερμανική φωτογραφική μηχανή, των οποίων η ιστορία αναλύθηκε παραπάνω, εξίσου μεγάλης σπουδαιότητας κειμήλιο – έκθεμα, αποτελεί ο έπαινος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που απονεμήθηκε στον παππού μας. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1939-1945), οι άντρες – μέλη της οικογένειας φυγάδευαν, με κίνδυνο τη ζωή τους, Άγγλους στρατιώτες που είχαν απομείνει στην Ελλάδα και έπρεπε να διαφύγουν. Προς τιμήν αυτής της αυτοθυσίας, ο βρετανός στρατηγός Harold Alexander απέδωσε τιμητικό έπαινο σε όσους άνδρες είχαν συμβάλλει στη φυγάδευση των Βρετανών στρατιωτών.
»Ο εντοπισμός του παππού μας για την απονομή του επαίνου αποτελεί μία ακόμη οικογενειακή ιστορία.
»Στις αποστολές φυγάδευσης, κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι άνδρες δεν έπρεπε για κανέναν λόγο να αποκαλύψουν στοιχεία της ταυτότητάς τους, διότι σε περίπτωση εντοπισμού τους από τους Γερμανούς στρατιώτες, θα θανατώνονταν. Σε μία από τις φυγαδεύσεις όπου συμμετείχαν οι άνδρες της οικογένειάς μας, ένας Άγγλος στρατιώτης ήταν άρρωστος. Τότε ο παππούς μας, του έδωσε το σακάκι του για να τον προστατέψει από το κρύο, καθώς οι καιρικές συνθήκες ήταν δυσμενείς. Ξέχασε όμως, πως στο σακάκι αναγραφόταν το όνομα του ράφτη.
»Η αλήθεια είναι ότι θέλοντας να βοηθήσει, κινήθηκε με αφέλεια, διότι θα έθετε σε κίνδυνο τη ζωή τη δική του και των υπόλοιπων ανδρών της ομάδας φυγάδευσης, σε περίπτωση που έβρισκαν το σακάκι οι Γερμανοί στρατιώτες. Τελικά, στάθηκε τυχερός, καθώς το σακάκι δεν βρέθηκε από τους Γερμανούς, αλλά χρησιμοποιήθηκε από τον βρετανικό στρατό, ο οποίος εντόπισε τον παππού μας μέσω του ράφτη του, για την απονομή του επαίνου.
»Επίσης, από τα κειμήλια, πολύτιμα είναι και τα χειρόγραφα έγγραφα που χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα και αποτελούν απόδειξη της συνέχειας των κτήσεων της οικογένειας. Τα περισσότερα από αυτά είναι συμβόλαια από αγοροπωλησίες, μεταβιβάσεις ακινήτων και προικοσύμφωνα. Το ενδιαφέρον είναι τόσο στα χειρόγραφα κείμενα, όσο και στην ποιότητα του χαρτιού που φέρει υδατογραφήματα, τα οποία γίνονται ορατά μόνο όταν τοποθετηθεί το χαρτί μπροστά σε φωτεινή επιφάνεια.
»Ο αρχαίος αμφορέας του 2ου αι. π.Χ., που κοσμεί την παλιά είσοδο της οικίας, πλουτίζει την αφήγησή μας με μια αναδρομή στο αρχαίο παρελθόν των Σποράδων. Καθώς οι άνδρες της οικογένειας είχαν έντονη ενασχόληση με τη θάλασσα, αλίευσαν τον συγκεκριμένο αμφορέα από αρχαίο ναυάγιο εμπορικού πλοίου. Γενικά, η περιοχή των Σποράδων αποτελούσε από τους πολύ αρχαίους χρόνους σημείο κομβικό για τα πλοία που ταξίδευαν στον Εύξεινο Πόντο. Σύμφωνα με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας, ο αμφορέας της συλλογής μας ανήκει στον τύπο βραχυπύθμενου, μακρύλαιμου αγγείου που κατασκευάστηκε στη Ρόδο κατά τον 2ο αι. π.Χ.
»Στη συλλογή μας, κάθε κειμήλιο – έκθεμα συνοδεύεται από τη δική του ιστορία, κάνοντας τα όλα το ίδιο πολύτιμα και ξεχωριστά. Ο επισκέπτης κατά την περιήγησή του μέσα στο πετρόχτιστο διώροφο του 1904, συναντά αντικείμενα διαφορετικών εποχών και προελεύσεων, καθώς η οικογένεια είχε σύνδεση με το εξωτερικό και συγκεκριμένα με το New Port της Βοστόνης από το πρώτο κύμα μεταναστών, που ξεκίνησε το 1893. Φορεσιές αυθεντικές, λάμπες, κασέλες, καρέκλες και σοφάδες, ο καστρινός και ο σκιαθίτικος καναπές, ο πολυέλαιος του 1883, ο αργαλειός, το σιδερένιο κρεβάτι με τα αυθεντικά κεντήματα και στρωσίδια, η ξύλινη κασέλα της νύφης, πίνακες και φωτογραφίες, σερβίτσια, μεταξωτά και υφαντά, συγκροτούν όλα μαζί μια μοναδική ατμόσφαιρα».
Η ξενάγηση γίνεται από εσάς και τους γονείς σας με βιωματικό τρόπο. Αποκαλύψτε μας κάποιες λεπτομέρειες γι’αυτή την ιδέα.
«Ο βιωματικός χαρακτήρας της ξενάγησης χαρακτηρίζει την περιήγηση του επισκέπτη στην οικία μας, μεταφέροντάς τον σε έναν άλλον χωροχρόνο.
»Κάθε ξενάγηση είναι ξεχωριστή, καθώς προσαρμόζεται στην φυσιογνωμία, την προσωπικότητα και τα βιώματα του κάθε επισκέπτη. Εργαλείο μας, το αρχείο καταγραφών των προηγούμενων γενεών. Συγκεκριμένα, οι πρόγονοι όντας εύποροι, είχαν την δυνατότητα της κατ’οίκον εκπαίδευσης, εκείνες τις εποχές που οι άνθρωποι για υπογραφή έβαζαν “σταυρό” .
»Έτσι, η αφήγησή μας στο χώρο δομήθηκε με βάση τις σημειώσεις βασικών πληροφοριών που είχαν καταγραφεί για το κάθε κειμήλιο, κυρίως από τις γιαγιάδες της οικογένειας. Οι καταγραφές των γυναικών της οικίας κυριαρχούν, καθώς εκείνες ήταν που ζούσαν κυρίως στο σπίτι, μιας και οι άνδρες ταξίδευαν συνεχώς, λόγω της ενασχόλησής τους με ναυτικά επαγγέλματα. Λεπτομέρειες φορεσιών και υφαντών, μαγειρικές συνταγές, αλληλογραφίες και σημειώσεις γεγονότων της ζωής τους, αποτελούν σημαντικό σημείο αναφοράς της αφήγησής μας.
Με αυτόν τον τρόμο η ξενάγηση εμπλουτίζεται με το βίωμα όλων των προηγούμενων γενεών με διαμεσολαβητές εμάς, την πέμπτη γενιά».
Ποιος από τους χώρους μαγνητίζει κατευθείαν τη ματιά όποιου διαβαίνει το κατώφλι του;
«Κάθε επισκέπτης ανάλογα με τα βιώματα και τα ενδιαφέροντά του, μαγνητίζεται από διαφορετικό χώρο.
»Το δωμάτιο με τα μπαούλα, όμως, έχει συνεπάρει και συγκινήσει αρκετούς επισκέπτες. Πρόκειται για τον χώρο με το φωτογραφικό υλικό, τα χειρόγραφα έγγραφα και τα κειμήλια πολέμων της οικογένειας. Ένα δωμάτιο γεμάτο αναμνήσεις τεσσάρων γενεών. Ένα δωμάτιο όπου αρκετοί από τους επισκέπτες μας δάκρυσαν από συγκίνηση. Ένα δωμάτιο στο οποίο τα κειμήλια αφηγούνται την ιστορία του τόπου μας, μέσα από την ιστορία μίας οικογένειας. Ένα δωμάτιο, όπου σε κάθε ξενάγηση νιώθουμε υπερηφάνεια και ευγνωμοσύνη για τις ρίζες μας».
Όπως αναφέρατε, στον πάνω όροφο βρίσκεται και η ξύλινη «κασέλα της νύφης» στην οποία τοποθετούσαν τα προικιά της. Ποια παραδοσιακά Σκιαθίτικα έθιμα διατηρούνται μέχρι σήμερα;
«Με αφορμή την κασέλα της νύφης, που κοσμεί τη συλλογή με τα οικογενειακά κειμήλια, αξίζει να αναφερθούν ήθη και έθιμα του σκιαθίτικου γάμου, που διατηρούνται έως και σήμερα.
»Τ’ ασημώματα είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα, που εξακολουθεί να υπάρχει ακόμη και στις μέρες μας. Συγκεκριμένα, την παραμονή του γάμου, όλο το νησί περνά από το σπίτι του ζευγαριού προκειμένου να ασημωθεί το κρεβάτι των νεόνυμφων, με χρήματα, λίρες και χρυσαφικά. Η οικογένεια της νύφης απλώνει τα προικιά (μεταξωτά υφαντά, κιλίμια και εργόχειρα) σε ένα δωμάτιο -τα οποία συνοδεύονταν στο παρελθόν και από την κασέλα της νύφης- και τα ραίνουν με ρύζι, κουφέτα και νομίσματα για καλή τύχη. Επίσης, οι γυναίκες συνηθίζουν να «πετούν» ένα αγόρι στο κρεβάτι, ενώ το στρώνουν, προκειμένου να καθορίσουν το φύλο του πρώτου παιδιού – το οποίο στο παρελθόν ήταν το αρσενικό, καθώς τα κορίτσια αποτελούσαν ταλαιπωρία για τις οικογένειες, μιας και έπρεπε να τα προικίσουν.
»Επίσης, τα γλυκά του αρραβώνα και του γάμου αποτελούν ακόμη ένα εθιμοτυπικό που συνεχίζεται ακόμη και στις μέρες μας. Στους αρραβώνες οι γυναίκες σερβίρουν το “άσπρο”. Πρόκειται για γλυκό του κουταλιού που παρασκευάζεται με ψιλοκομμένη, ασπρισμένη αμυγδαλόψιχα, σιρόπι ζάχαρης και λεμόνι. Το καλό δέσιμο των υλικών είναι και το μυστικό αυτού του γλυκού, καθώς σημαίνει το καλό δέσιμο για το ζευγάρι. Συνήθως, προσφέρεται σε μεγάλες σουπιέρες και ο καθένας παίρνει την μερίδα του με το κουταλάκι.
»Ο μπακλαβάς της Σκιάθου, ο οποίος ήρθε στο νησί με τους Μικρασιάτες πρόσφυγες το 1922, αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά γλυκά – κεράσματα του γάμου στο νησί. Η παρασκευή του γίνεται σε ένα πολύ μεγάλο και χαμηλό ταψί, που το ονομάζουμε “σινί”, διαμέτρου 50-65 εκατοστά ενώ κάποιες φορές ξεπερνά το ένα μέτρο. Το κάθε “σινί” μπορεί να υπερβαίνει και τα 150 κομμάτια μπακλαβά, τα οποία είναι γνωστά ως “ψαρές”. Επίσης, ανάλογα με το υλικό της γέμισης, ο μπακλαβάς διακρίνεται σε ξανθός, αν έχει αμύγδαλα, και σε καστανός, αν έχει καρύδια. Τα κύρια συστατικά είναι αμύγδαλα ή καρύδια, μοσχοκάρυδο, γαρύφαλλο, κανέλα και σιρόπι ή μέλι.
»Ένα ακόμη παραδοσιακό γλυκό της Σκιάθου που προσφέρεται στους γάμους είναι τα “χαϊμαλιά”. Πρόκειται για ένα γλυκό με περίπλοκο τριγωνικό σχήμα, που παραπέμπει σε φυλαχτό ή πουγκί. Το γλυκό αποτελείται από χειροποίητα τηγανιτά φύλλα, τα οποία γεμίζονται και στο τέλος πασπαλίζονται με άχνη ζάχαρη. Η γέμιση χαρακτηρίζεται από υλικά που συνδέονται με τη γονιμότητα, όπως το μέλι και καρύδι.
»Τέλος τα αμυγδαλωτά αποτελούν γλυκά που προσφέρονται τόσο στους γάμους όσο και στις βαπτίσεις. Έχουν σχήμα που μοιάζει με “κρινάκι” και παρασκευάζονται από ασπρισμένη αμυγδαλόψιχα, ζυμωμένη με ζάχαρη και ανθόνερο. Ψήνονται ελαφρώς, ραντίζονται με ροδόνερο και πασπαλίζονται με άχνη ζάχαρη.
»Γενικά, με την έκρηξη του τουρισμού, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, η Σκιάθος δεν είναι πλέον η Σκιάθος του Παπαδιαμάντη και του Μωραϊτίδη. Έχει διαμορφωθεί και εξακολουθεί να διαμορφώνεται από την ισχυρή πίεση που προέρχεται κυρίως από την τουριστική ανάπτυξη, με αποτέλεσμα να έχουν ξεχασθεί και εγκαταλειφθεί αρκετές παραδόσεις και συνήθειες του τόπου μας. Πάραυτα, καταφέρνει να διατηρεί ήθη και έθιμα αιώνων πριν, που μας θυμίζουν το πλούσιο παρελθόν του νησιού μας».
Ποιες εικόνες ξεχωρίζετε από την πλούσια συλλογή φωτογραφιών που έχει διασωθεί και μπορεί κανείς να θαυμάσει από κοντά;
«Ανάμεσα στις εικόνες της οικογένειας, ξεχωρίζει το φωτογραφικό υλικό από το ναρκαλιευτικό “Καλαμπάκα” (1946). Το ιδιαίτερο είναι ότι η λήψη αυτών των εικόνων έγινε με την φωτογραφική μηχανή, την οποία οι Γερμανοί ξέχασαν στην οικία μας, μετά την πυρπόληση της Σκιάθου (1944).
»Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο παππούς μας υπηρετούσε ως πρώτος μηχανικός στο ναρκαλιευτικό “Καλαμπάκα”, όπου πρόκειται για το πλοίο το οποίο καθάριζε τη θαλάσσια περιοχή των Βορείων Σποράδων από τις νάρκες του πολέμου, που είχαν απομείνει στη θάλασσα. Νάρκες, θαλάσσιες εκρήξεις, στιγμιότυπα κατά την υπηρεσία του πληρώματος αλλά και της ναυτικής ζωής, αποτελούν το περιεχόμενο αυτών των φωτογραφιών που μαγνητίζει το βλέμμα κάθε επισκέπτη και αποτελούν αρχείο – παρακαταθήκη για εμάς και τις επόμενες γενιές».
Τι περιλαμβάνουν τα μελλοντικά σχέδιά σας για το «Σκιαθίτικο Σπίτι»;
«Κάθε χρόνο το “Σκιαθίτικο Σπίτι” εξελίσσεται και εμπλουτίζεται σε επίπεδο επιστημονικής έρευνας και πληροφορίας. Στα μελλοντικά μας σχέδια, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνεται και η ένταξη της τεχνολογίας στο χώρο της οικίας.
»Στόχος μας είναι να καταφέρουμε να προσφέρουμε και μία οπτικοακουστική εμπειρία που θα συμπληρώνει την βιωματική αφήγηση της ιστορίας των προγόνων μας, προσφέροντας ένα πολυαισθητηριακό ταξίδι στο παρελθόν με τα μέσα του παρόντος και του μέλλοντος».