Ο ομογενής που αλλάζει τη ζωή των κρατουμένων μέσα από θεατρικές παραστάσεις στις φυλακές
Υπάρχουν άνθρωποι, που οι δυσκολίες και οι αντιξοότητες, όχι μόνο δεν τους κάνουν να το βάζουν κάτω, αλλά τους ωθούν να ξεπερνούν ακόμη περισσότερο τον εαυτό τους και να μην διστάζουν να… κολυμπήσουν «εκτός γυάλας» προκειμένου να αφήσουν το προσωπικό τους χνάρι στον κόσμο.
Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης, Στάθης Γράψας, είναι χωρίς αμφιβολία ένας από αυτούς, καθώς, μετά από αρκετά χρόνια προσφοράς σε ιδρύματα, αναμορφωτήρια και φυλακές, μέσα από θεατρικές παραστάσεις που ανέβηκαν με τη συμμετοχή των κρατουμένων, έκανε αυτό που μπορεί να το σκέφτονται αρκετοί, λίγοι όμως βρίσκουν τα κότσια να το τολμήσουν. Έβαλε μέσα σε μια βαλίτσα όλα του τα όνειρα για μια κοινωνία με ίσες ευκαιρίες για όλους και ταξίδεψε μέχρι τη μακρινή Αυστραλία, για να συνεχίσει την πολύτιμη δράση του.
Αυτήν την εμπειρία του, μοιράζεται με κάθε λεπτομέρεια με τους αναγνώστες, σε μια συζήτηση, κατά τη διάρκεια της οποίας άρχισε να φαίνεται όλο και πιο ξεκάθαρα, ότι τελικά η ελπίδα δεν σβήνει ποτέ, όσο θα υπάρχουν (και) τέτοιοι άνθρωποι…
Συνέντευξη στη Βίκυ Καλοφωτιά
Ξεκινήσατε ως ηθοποιός του Εθνικού Θεάτρου και κατόπιν μεταφέρατε σπουδαία θεατρικά έργα σε αυτοσχέδιες σκηνές σωφρονιστικών καταστημάτων σε Ελλάδα και εξωτερικό. Τι έπαιξε καθοριστικό ρόλο για μια τέτοια αλλαγή;
Όλα ξεκίνησαν, το 2000, όταν βρέθηκα στην Αγγλία και παρακολούθησα ένα σεμινάριο για την εκπαίδευση του ηθοποιού, έτσι ώστε να μπορεί να παράγει έργο άμεσα στην κοινωνία που βρίσκεται, δηλαδή εκτός σκηνής, όπως για παράδειγμα μέσα στα ιδρύματα, τα αναμορφωτήρια, τις φυλακές και τα νοσοκομεία. Για την πρακτική που έπρεπε να ολοκληρώσουμε, βρέθηκα στο Βελιγράδι, όπου διοργάνωσα και καθοδήγησα σεμινάρια σε 10 ιδρύματα με ορφανά και άστεγα παιδιά όλων των ηλικιών. Μπορώ να πω ότι αυτή η εμπειρία με στιγμάτισε καθοριστικά για όλη τη μετέπειτα πορεία μου.
Μέσω της καλλιτεχνικής σας ιδιότητας προσφέρατε εθελοντικά στο Ψυχιατρικό τμήμα Φυλακών Κορυδαλλού, στις φυλακές Νέων Αυλώνα και στο Θέατρο της Ύδρας. Πώς αποφασίσατε μετά να φύγετε από την Ελλάδα;
Από τα εργαστήρια που αναφέρατε, μόνο αυτό της Ύδρας (που είχε αποδέκτες επαγγελματίες και ερασιτέχνες ηθοποιούς, μαθητές και δασκάλους), ήταν σε αμειβόμενη βάση. Το υπουργείο δεν μπορούσε να δικαιολογήσει αμοιβή για τα εργαστήρια στον Αυλώνα και η όποια επιχορήγηση που κατάφερνα να διεκδικήσω, χανόταν με τις εκλογές. Εν ολίγοις για όλα φταίει… η κρίση.
Πώς αντιδρούν οι μαθητές σας στα σωφρονιστικά καταστήματα, όπου ανεβάζετε μαζί θεατρικές παραστάσεις;
Οι κρατούμενοι που συμμετέχουν στο θεατρικό εργαστήρι ίσως δεν γνωρίζουν αρχικά τι πρόκειται να αποκομίσουν ή να νιώσουν. Αυτός ο καινούργιος τρόπος επικοινωνίας και έκφρασης σιγά σιγά τους γεμίζει απόλυτα και ανακαλύπτουν δυνατότητες και πτυχές του εαυτού τους που ήταν καλά κρυμμένες. Το εργαστήρι γίνεται ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής τους εντός της φυλακής που τους τρέφει με δύναμη. Επίσης έρχονται σε επαφή με κόσμο της κοινωνίας από την οποία λείπουν. Όλοι πρέπει να αναζητούμε να μαθαίνουμε καινούργια πράγματα και ικανότητες. Μόνο έτσι νιώθουμε ότι ζούμε, ότι εξελισσόμαστε. Αυτή η αίσθηση της εσωτερικής δύναμης που ανακαλύπτουμε μας δίνει την ελπίδα για τη συνέχεια.
Τι είναι αυτό που θυμάστε εντονότερα από τη συναναστροφή σας με αυτά τα παιδιά;
Είναι πολλά τα περιστατικά και για όλα αυτά, είμαι ευγνώμων στα παιδιά. Έζησα στιγμές σε κάθε συνάντηση μαζί τους έντονες, ανθρώπινες και απόλυτα αληθινές. Από την προσμονή τους για την επόμενη συνάντησή μας, μέχρι τη χαρά του παιχνιδιού και το πείσμα της επανάληψης στην πρόβα, την απελευθέρωση στην παράσταση και το κλάμα του χωρισμού μας. Όλα αυτά είναι η περιουσία μου και θα τα κουβαλάω για πάντα μαζί μου.
Το να υποδύεται κανείς ένα ρόλο στο πλαίσιο μιας θεατρικής παράστασης λέγεται ότι λειτουργεί και ψυχοθεραπευτικά. Ισχύει;
Εννοείται. Οι παραστάσεις που παρουσιάσαμε με την ομάδα είχαν πάντα άμεση σχέση με τη ζωή των παιδιών πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από την αποφυλάκισή τους. Η ζωή τους ήταν το υλικό για τις παραστάσεις και την ίδια στιγμή όλο αυτό λειτουργούσε απόλυτα ψυχοθεραπευτικά, λυτρωτικά. Ανακάλυπταν πράγματα και συναισθήματα που δεν είχαν επεξεργαστεί στη ζωή τους μέχρι τότε. Υπήρχαν όμως και θεατές που δήλωσαν ότι οι παραστάσεις της ομάδας ήταν και για τους ίδιους λυτρωτικές διότι έρχονταν αντιμέτωποι με τον ίδιο τους τον εαυτό.
Τι είναι αυτό που ευθύνεται για την μάλλον ανεπαρκή ενίσχυση τέτοιων σημαντικών πρωτοβουλιών στην Ελλάδα;
Δεν πιστεύω ότι φταίει αποκλειστικά η οικονομική κρίση, διότι και πριν από την κρίση αυτές οι προσπάθειες ήταν μετρημένες. Ο καλλιτέχνης που θα αποφασίσει να δραστηριοποιηθεί σε αυτόν τον τομέα, έχει βάλει άλλες προτεραιότητες και άλλους στόχους σε σχέση με το σινάφι του. Τέτοιου είδους παρεμβάσεις έχουν ως επίκεντρο τον «άμεσα αποδέκτη», που στην προκειμένη περίπτωση είναι ο φυλακισμένος και όχι τον ίδιο τον καλλιτέχνη. Αυτό όμως που έχει καταφέρει η κρίση, είναι να προσηλυτίσει κι’ άλλους συνοδοιπόρους, που σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς θέλουν να μοιραστούν και να προσφέρουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
Κατά πόσο θεωρείτε ότι είναι εφικτό να κάνουν μια νέα αρχή, παιδιά που κάποτε πέρασαν την πύλη των φυλακών;
Κάποια στιγμή ο καθένας από εμάς θα πρέπει να εφοδιαστεί με αρκετή δύναμη ώστε να ξεκινήσει πάλι από την αρχή μια νέα πορεία. Όλοι γύρω μας, μας ενθαρρύνουν λέγοντας καλή δύναμη και καλή αρχή. Ο αποφυλακισμένος όμως ξεκινάει αυτόν τον αγώνα με ένα μεγάλο βραχνά. Το στίγμα που τον ακολουθεί με την αποφυλάκισή του. Ως κοινωνία, είμαστε ακόμα πολύ συντηρητική για να δεχτούμε έναν αποφυλακισμένο πίσω ανάμεσά μας. Είμαστε καχύποπτοι και φοβισμένοι. Φανταστείτε πώς θα νιώθαμε, αν τα οικεία πρόσωπά μας, μας αντιμετώπιζαν εμάς με αυτόν τον τρόπο.
Ο φυλακισμένος θα πρέπει να αξιοποιήσει κάθε ευκαιρία να καλλιεργήσει τον εαυτό του και να εφοδιαστεί με γνώσεις και ικανότητες που θα τον βοηθήσουν να χειριστεί την επανένταξή του. Ο αγώνας του αποφυλακισμένου για μια νέα αρχή είναι σκληρός. Πιστεύω ότι το λιγότερο που μπορούμε να συμβάλλουμε σε αυτόν τον άνισο αγώνα του, είναι να του δώσουμε να καταλάβει ότι ο άνθρωπος κρύβει περισσότερη δύναμη μέσα του απ’ ό,τι γνωρίζει.